Tegenwoordig lijkt de bekommernis om lichaam en geest in balans te brengen vooral iets voor verveelde bakfietsmoeders of werkloze alleenstaande mannen die de hippietijd nog niet te boven zijn. De methodes ter herstelling van de harmonie zijn veelal beperkt tot voor iedere keer bingewatchen, ook eens naar de sportschool; of vormen van meditatie(-apps).
Een andere, vandaag de dag onderbelichte, weg tot harmonie is die van de kunst. Een pleitbezorger daarvan is de Duitser Friedrich Schiller, die actief was rond het einde van de achttiende eeuw.
Zijn Brieven over de esthetische opvoeding van de mens zijn echter waarschijnlijk niet aan iedereen besteed. Op het eerste gezicht spreekt er een pretentieuze vaagheid van uit, waaraan Hegel nog een puntje kan zuigen. De paradoxen en oxymorons vliegen je om de oren. Als het al ergens begrijpelijk wordt, dan lijken we te maken te hebben met een aaneenrijging van tegeltjeswijsheden. ‘De schalen van een weegschaal staan op gelijke hoogte wanneer zij leeg zijn, maar zij staan ook gelijk wanneer zij belast zijn met gelijke gewichten’ lezen we in de twintigste brief. Goh...
Zijn Brieven over de esthetische opvoeding van de mens zijn echter waarschijnlijk niet aan iedereen besteed. Op het eerste gezicht spreekt er een pretentieuze vaagheid van uit, waaraan Hegel nog een puntje kan zuigen. De paradoxen en oxymorons vliegen je om de oren. Als het al ergens begrijpelijk wordt, dan lijken we te maken te hebben met een aaneenrijging van tegeltjeswijsheden. ‘De schalen van een weegschaal staan op gelijke hoogte wanneer zij leeg zijn, maar zij staan ook gelijk wanneer zij belast zijn met gelijke gewichten’ lezen we in de twintigste brief. Goh...
Bij sommige passages zit ik er wel even in en dan krijg ik toch een glimp te pakken van wat Schiller zou kunnen bedoelen. Andere gaan volstrekt langs me heen. Dan heb ik het gevoel dat ik bedonderd word door een soort ‘German Idealism Generator’, à la de Pomo Generator (zie http://www.elsewhere.org/journal/pomo/).
U ziet het: het verstand komt in opstand. Maar dat is precies het probleem dat Schiller wil aankaarten. De Verlichting heeft veel goeds gebracht, waaronder de emancipatie van de rede, maar er is het gevaar van eenzijdigheid: het gevoel wil ook wat. En laat de kunst nu net de brug zijn tussen verstand en gevoel.
Zijn brieven zijn als het ware voetnoten bij Kant. Terwijl Kant de zuivere rede op de troon plaatst, wil Schiller de andere levensdomeinen in ere herstellen. De Verlichting bijsturen en aanvullen, is typisch voor de Romantiek. Toch is de stijl van Schillers betoog niet bepaald wat je van een romanticus zou verwachten. Dat komt omdat hij nog met een been in de Verlichting staat. Doordrenkt van Kants filosofie probeert hij vanuit diens begrippen terug bij andere domeinen zoals gevoel en lichamelijkheid te raken. Een moeilijke opgave. Het resultaat is een proto-hegeliaanse taal die het intuïtieve in begrippen wil vatten.
Een welwillende geest leest echter in Schillers brieven wel degelijk een zelfhulpboek avant la lettre. Weliswaar abstract, maar nauwgezet beschrijft hij hoe een eenzijdige focus op het lichamelijke of het geestelijke de mens corrumpeert. Ondanks de hermetische stijl dwingt de originaliteit van het inzicht dat de esthetische opvoeding de harmonie tussen lichaam en geest kan herstellen zonder meer respect af.
F. Schiller, Brieven
over de esthetische opvoeding van de mens, vertaling A. Leemhuis,
Octavo, Amsterdam, 2009.
Geen opmerkingen :
Een reactie posten