Het einde van de kunst?

Kunstcriticus en filosoof Arthur Danto is berucht als uitdrager van 'het einde van de kunst'. Verontrustend, maar het doet ook de wenkbrauwen fronsen. Hebben we hier te maken met de zoveelste platte cultuurpessimist? Zeker niet. De crux zit hem in het concept narratief. Kunstgeschiedenis is geen vaststaand gegeven, maar een verhaal (over kunst). Net zoals dat die narratief er niet altijd is geweest, zal ze er niet altijd zijn. Sterker nog, ze is al verdwenen: hedendaagse kunst (contemporary art) heeft haar vernietigd.

‘Hedendaags’ is voor Danto – anders dan het woord op het eerste gezicht doet vermoeden – eerder conceptueel, dan temporeel. Het duidt het logische gevolg aan van moderne kunst. Ook ‘modern’ is niet een of ander tijdvak, maar een conceptuele wende binnen de kunst zelf.

Om ‘hedendaags’ te duiden, moeten we dus eerst iets zeggen over moderne kunst. Danto vergelijkt moderne kunst treffend met Kants Kritiek van de zuivere rede. Het is kunst die tot zelfbewustzijn komt, zichzelf kritisch bevraagd. De mogelijkheden van het medium – of het nu schilderkunst, literatuur of muziek is – worden ten volle geëxploreerd. Dat leidt enerzijds tot zoiets bombastisch als Finnegan’s Wake van James Joyce: een boek bomvol stijlexperimenten, maar voor normale mensen volstrekt onleesbaar. Anderzijds zoekt Malevitsj met Zwart vierkant de ‘nulgraad van de schilderkunst’ op. Deze onderzoekingen blijven echter beperkt tot de kunstvorm in kwestie. De vraag wat mijn kunstvorm kan dat geen enkele andere kunstvorm kan, is daarmee prima beantwoord, maar de hamvraag blijft overeind: wat is kunst?

Die vraag is voer voor hedendaagse kunst. Die tart iedere conventie, ook buiten de desbetreffende kunstvorm om. Het resultaat is dat niets meer vanzelfsprekend is. Alles mag (of moet?). Stijlen lopen kriskras door elkaar. De kunstgeschiedenis is niet langer gezaghebbend, maar eerder een vergaarbak om naar eigen goeddunken uit te pakken wat op dat moment het beste uitkomt, zoals de verkleedkist bij opa en oma op zolder.

Vandaar het einde van de kunst, of eigenlijk het einde van de geschiedenis van de kunst: de narratief is doorbroken. Maar zal de kunstgeschiedenis later, als de uil van Minerva aan haar vlucht begint, niet alsnog een lijn in de hedendaagse kluwen weten te vinden?

A. C. Danto, “Introduction: Modern, Postmodern, and Contemporary”, After the End of Art: Contemporary Art and the Pale of History, Princeton, Princeton University Press, 1998, pp. 3-19.